Er bestaan verschillende definities van seksueel geweld. De Zorgcentra volgen de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie, die stelt dat seksueel geweld elke seksuele handeling omvat die tegen iemands wil wordt uitgevoerd. Deze handeling kan door eender wie, ongeacht de relatie van deze persoon tot het slachtoffer, worden gesteld en in gelijk welke context.

De term 'seksueel geweld' kan verschillende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag omvatten, gaande van seksuele intimidatie tot verkrachting en seksuele uitbuiting. De werking van de Zorgcentra is toegespitst op vormen van hands-on seksueel geweld. Het verschil tussen gewenst seksueel contact en seksueel geweld ligt in het toestemmen, of het gebrek aan toestemming.  

Met hands-on seksueel geweld wordt elke vorm van seksueel geweld bedoeld waarbij er sprake is van fysiek contact tussen de pleger en het slachtoffer. De misdrijven 'verkrachting' en 'aantasting van de seksuele integriteit' zijn vormen van hands-on seksueel geweld. 

Wanneer er geen fysiek contact is tussen het slachtoffer en de pleger, wordt er gesproken over hands-off seksueel geweld. Een voorbeeld hiervan is seksuele intimidatie. 

Het misdrijf 'aantasting van de seksuele integriteit' omvat alle situaties waarbij iemand zonder toestemming wordt aangeraakt, zonder dat hierbij sprake is van seksuele penetratie, of waarbij iemand wordt onderworpen aan seksuele handelingen zonder zelf te moeten deelnemen (bv. verplicht moeten kijken hoe iemand zich uitkleedt). 

Binnen de Zorgcentra ligt de focus op situaties waarbij er fysiek contact heeft plaatsgevonden tussen het slachtoffer en de pleger, omwille van de grotere kans op het vinden van sporen van de pleger. 

Van zodra er sprake is van ongewenste penetratie van seksuele aard (door een lichaamsdeel of door een voorwerp) in een lichaamsopening (zoals de mond, anus of vagina), wordt er gesproken van verkrachting. 

Het meest voor de hand liggende voorbeeld van een verkrachting is dat iemand tegen de wil in of zonder toestemming gepenetreerd wordt. Sinds de wetswijziging van het seksueel strafrecht in 2021 is nu ook het ongewild penetreren van iemand een verkrachting.

Het verschil tussen gewenst en ongewenst seksueel contact ligt in het al dan niet toestemmen met de seksuele handelingen. Wanneer er over iemands grenzen wordt gegaan of bij een gebrek aan toestemming, is er sprake van seksueel geweld. 

In 2021 werd toestemming bij wet gedefinieerd en als een centraal begrip binnen het seksueel strafrecht toegevoegd. Het Strafwetboek bepaalt dat:

• Toestemming uit vrije wil wordt gegeven;
• Wanneer het slachtoffer zich niet (fysiek) verzet, dit niet automatisch betekent dat er sprake is van toestemming;
• De toestemming kan worden ingetrokken op elk ogenblik voor of tijdens de seksuele handeling;
• Er geen sprake is van toestemming wanneer de seksuele handeling is gepleegd door gebruik te maken van de kwetsbare toestand van het slachtoffer waardoor de vrije wil is aangetast (zoals angst, alcohol, verdovende middelen, psychotrope stoffen of enige andere substantie met een soortgelijke uitwerking, een ziekte of een handicapsituatie);
• Er ook geen toestemming kan gegeven worden als de seksuele handeling het gevolg is van een bedreiging, fysiek of psychisch geweld, dwang, verrassing, list of van een andere strafbare handeling;
• Een bewusteloos of slapend slachtoffer nooit kan toestemmen.

Twijfel je nog over wat al dan niet toestemming is? Bekijk dan deze video. 

Wanneer iemand seksueel geweld meemaakt, schakelt het lichaam over op automatische piloot waarbij er instinctief zal gereageerd worden. Het FFFF-model schuift vier mogelijke reacties naar voren: 

• Fight of terugvechten;
• Flight of wegvluchten;
• Freeze of verstijven;
• Fawn of volgzaam worden.

Al deze reacties zijn normaal. Ongeacht de reactie, het slachtoffer treft nooit schuld.

Sommige slachtoffers krijgen een erectie of komen klaar tijdens seksueel geweld. Dit kan verwarrend zijn, want dan lijkt het alsof ze ervan genoten. Het is belangrijk om te weten dat iemand ook onder extreme stress kan klaarkomen of ejaculeren. Er hoeft hiervoor dus geen sprake te zijn van seksuele opwinding.

Meer weten over de mogelijke gevolgen van seksueel geweld en praktische tips om hiermee om te gaan? Raadpleeg de brochure voor slachtoffers. 

Seksueel geweld kan op verschillende domeinen gevolgen hebben voor een slachtoffer en diens omgeving: 

• Psychische klachten: angst, depressieve symptomen, ontwikkelen van een posttraumatische stressstoornis …
• Lichamelijke klachten: letsels ten gevolge van het geweld, ongewenste fysieke reacties … 
• Seksuele en reproductieve gevolgen: zwangerschap, hyperseksualiteit …
• Socio-economische gevolgen: moeite om iemand te vertrouwen, verlies van inkomen … 

Elk slachtoffer ervaart de gevolgen van seksueel geweld anders en klachten kunnen variëren van persoon tot persoon. Om de gepaste zorg te kunnen bieden, moeten deze gevolgen individueel worden onderzocht.

Meer weten over de mogelijke gevolgen van seksueel geweld en praktische tips om hiermee om te gaan? Raadpleeg de brochure voor slachtoffers. 

Victim blaming verwijst naar reacties waardoor een slachtoffer de indruk krijgt zelf schuld te treffen. De volgende vragen of opmerkingen kunnen mogelijk als victim blaming overkomen: 

• Waarom heb je je niet verweerd? 
• Wat deed je daar op dat moment? 
• Gelukkig is het niet erger. 
• Waarom had je ook zoveel gedronken? 
• …

Victim blaming kan ertoe leiden dat een slachtoffer zich opnieuw slachtoffer voelt. In dat geval wordt er gesproken over secundaire victimisatie of hernieuwd slachtofferschap. Daarnaast kan ook het gevoel onjuist behandeld te zijn of niet gehoord te worden aanleiding geven tot secundaire victimisatie.

In een Zorgcentrum kan een slachtoffer terecht voor een holistisch zorgaanbod, en dit de klok rond en gratis. Opgeleide professionals, waaronder verpleegkundigen, psychologen en politieambtenaren, werken onder één dak samen om de volgende diensten aan slachtoffers van seksueel geweld aan te bieden:

• Medische zorg: het verzorgen van eventuele verwondingen en letsels en het uitvoeren van een medisch onderzoek waarbij de fysieke, seksuele en/of reproductieve gevolgen van het seksueel geweld worden behandeld (o.a. SOA-screening, noodanticonceptie, behandeling bij risico op hiv-transmissie en preventieve of geïndiceerde behandeling van hepatitis A of B en van tetanus).
• Forensisch onderzoek: het vastleggen van eventuele letsels en het verzamelen van bewijsmateriaal van het seksueel geweld op het lichaam of op de kledij van het slachtoffer.
• Klachtneerlegging: het neerleggen van een klacht bij de politie. Dit is echter geen vereiste. Twijfelt het slachtoffer nog om dit te doen? Dan wordt het verzamelde bewijsmateriaal bewaard voor een vooraf afgesproken termijn. Het slachtoffer kan dan later alsnog beslissen om aangifte te doen.
• Psychische zorg: het bieden van een luisterend oor en het geven van informatie en advies over de normale reacties na seksueel geweld en hoe ermee om te gaan. In een Zorgcentrum werken ook klinisch psychologen waarbij een consultatie kan worden ingepland. 
• Nazorg: medische en psychologische opvolging en/of doorverwijzing naar de gepaste psychosociale en juridische diensten.

Een slachtoffer kan zich tijdens het bezoek aan het Zorgcentrum laten vergezellen door een steunfiguur. Ook deze steunfiguur krijgt de nodige psychische ondersteuning aangeboden en kan, indien gewenst, een afspraak inplannen bij een psycholoog van het Zorgcentrum.  

Wat een Zorgcentrum voor een slachtoffer kan betekenen, hangt af van hoelang geleden het seksueel geweld plaatsvond. Raadpleeg de hulpzoeker voor meer info over de concrete situatie van het slachtoffer.  

Elk slachtoffer van seksueel geweld is welkom in het Zorgcentrum, ongeacht leeftijd, afkomst, geloofsovertuiging, genderidentiteit, verblijfstatus … Een slachtoffer kan zich laten vergezellen door een steunfiguur, zoals een vriend of vriendin, partner of familielid. 

Een Zorgcentrum is 24 uur op 24 en 7 dagen op 7 bereikbaar. Afhankelijk van de tijd die verstreken is na het seksueel geweld, kan iemand zich rechtstreeks aanmelden of wordt er best een afspraak gemaakt: 

• Vond het seksueel geweld minder dan een week geleden plaats, dan kan het slachtoffer naar het Zorgcentrum gaan, bellen of e-mailen.
• Vond het seksueel geweld langer dan een week geleden plaats, dan kan het slachtoffer bellen of e-mailen voor een afspraak. 

Wat een Zorgcentrum voor een slachtoffer kan betekenen, hangt eveneens af van hoelang geleden het seksueel geweld plaatsvond. Raadpleeg de hulpzoeker voor meer info over de concrete situatie van het slachtoffer. 

België telt momenteel tien Zorgcentra. De contactgegevens van elk Zorgcentrum zijn te vinden op de contactpagina. 

De meeste slachtoffers die zich in een Zorgcentrum aanmelden, maakten seksueel geweld mee gepleegd door een (ex-)partner, familielid, huisgenoot of kennis. 

De oorzaak van seksueel geweld ligt niet bij het gebrek aan 'gezond verstand' van het slachtoffer. Dit wordt in de volksmond wel eens beweerd, maar is absolute onzin. Slachtoffers maken seksueel geweld mee omdat ze de brute pech hebben om met een dader in contact te komen. Het is erg belangrijk deze mythe uit de wereld te helpen. Ze kan immers leiden tot een beperking van de bewegingsvrijheid: seksueel geweld wordt niet uitgelokt door op een laat uur op straat te wandelen of door bepaalde kledij te dragen. De volledige verantwoordelijkheid ligt steeds bij de dader, nooit bij het slachtoffer.

Hét slachtoffer van seksueel geweld bestaat niet: iedereen kan het slachtoffer ervan worden, ongeacht genderidentiteit, geslacht en leeftijd. Dus ook mannen, non-binaire personen …

Een slachtoffer kan meteen na het meemaken van het seksueel geweld al negatieve gevolgen ondervinden, maar deze kunnen ook pas jaren later tot uiting komen. Dat is vaak zo bij personen die als minderjarige het slachtoffer werden van seksueel geweld.

De verschijnselen zijn vaak zeer uiteenlopend: prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, slaapstoornissen, concentratieproblemen, overmatige waakzaamheid, heftige schrikreacties, psychische en lichamelijke reacties bij gelijkaardige gebeurtenissen, het herbeleven van de gebeurtenissen, dissociatie, nachtmerries, bepaalde situaties of activiteiten vermijden, geheugenverlies, problemen om gevoelens te uiten, het gevoel van vervreemding, drank- en drugsverslaving …

Om deze symptomen in te dijken, is het van belang dat een slachtoffer de nodige zorgen aangeboden krijgt en/of op zoek gaat naar de juiste hulp. 

Seksueel geweld meemaken heeft op een slachtoffer een enorme impact. De reactie van een slachtoffer op het seksueel geweld is vooraf onmogelijk in te schatten. Er bestaat dus ook geen 'juiste' of 'foute' reactie.

Volgens het FFFF-model bestaan er vier verschillende lichamelijke reacties op het geweld: fight, flight, freeze of fawn. In het geval van freeze (bevriezen) of fawn (volgzaam worden) komt er vaak geen fysiek geweld aan te pas. Dit betekent echter niet dat een slachtoffer instemde. Er is dus ook in deze gevallen sprake van seksueel geweld. 

Sommige slachtoffers krijgen een erectie of komen klaar tijdens seksueel geweld. Dit kan verwarrend zijn, want dan lijkt het alsof ze ervan genoten hebben. Het is belangrijk om te weten dat iemand ook onder extreme stress kan klaarkomen of ejaculeren. Er hoeft dus geen sprake te zijn van seksuele opwinding.

Vrouwen worden vochtig tijdens een seksuele activiteit en kunnen dat ook worden wanneer zij seksueel geweld meemaken. Het is namelijk een natuurlijke reactie om de vagina te beschermen tegen verwonding en kan dus ook voorkomen als de seksuele activiteit ongewild is. Dat een vrouwelijk slachtoffer vochtig werd, betekent dus niet dat zij toestemde of ervan heeft genoten.

De mythe leeft dat een dader seksueel geweld pleegt wanneer deze zich niet langer kan bedwingen of een onweerstaanbare nood heeft aan seks, maar dat is zelden of nooit het geval. Seks kan voor een dader een van de motieven zijn, maar seksuele frustratie is doorgaans lang niet de enige of belangrijkste oorzaak.

Seksueel geweld kan een uiting of een instrument van woede zijn. Ook kan er sprake zijn van een 'impulsieve' verkrachting, waarbij de dader de grenzen van het slachtoffer ernstig overschrijdt zonder te handelen vanuit frustratie of woede.

Verkrachting is een geweldpleging en heeft dus niets te maken met passie of liefde. De meeste verkrachtingen gebeuren niet spontaan: de voedingsbodem voor de verkrachting is er al langer in de geest van de dader. Er is dus geen sprake van oncontroleerbare passie. Daders kunnen hun seksuele drang makkelijk in bedwang houden.

Sekswerkers kunnen wel degelijk verkracht worden. Het is niet omdat er betaald wordt voor seks, dat de klant alles kan en mag doen. Als een sekswerker gedwongen wordt tot ongewenste seksuele handelingen, dan is er sprake van seksueel geweld.